Որոշիչ
Որոշիչ ը գոյականական անդամի այն լրացումն է, որը ցույց է տալիս առարկայի հատկանիշ։
Օրինակ՝ Լուսավոր երազների գրկում ճախրում էին սիրահարված պատանու հոգու թևերը։
Որոշիչը պատասխանում է ինչպիսի՞, ո՞ր, որքա՞ն հարցերին։ Որոշիչն արտահայտվում է հետևյալ ձևերով
1. գոյականով․
ուղղական հոլովով․
Օրինակ՝ Բժիշկ Սարգսյանն ավարտեց վիրահատությունը։
սեռական հոլովով․
Օրինակ՝ Արամի ձեռքի ժամացույցը մեխանիկական է։
2. ածականով
Օրինակ՝ Աղջկա հրե աչքերը խելքահան էին արել տղային։
3. դերանունով
Օրինակ՝ Այս հոդվածը շատերին կստիպի խոսել։
4. հարակատար և ենթակայական դերբայներով․
Օրինակ՝ Կարդացած գրքերը դրել էր արկղում։
Ինձ ժպտացող աղջիկը դեռ դպրոցում է սովորում։
5. թվականով․
Օրինակ՝ Հինգ աշակերտ մտավ դասարան։
6. մակբայով․
Օրինակ՝ Արագ քայլքը կարող է վնասակար լինել։
Հատկացուցիչ
Հատկացուցիչը պատասխանում է ու՞մ, ինչի՞, ինչերի՞ հարցերին։
Այն արտահայտվում է՝
գոյականով — Արևը չորացնում է գետի խոնավությունը: (Ակսել Բակունց)
դերանունով- Սակայն ձեր մայրերն անհամեմատ ավելի բախտավոր են… (Ավ. Իսահակյան)
գոյականաբար գործածված այլ բառերով (ածական, թվական, դերանուններ, որոշ դերբայներ։
Բացահայտիչ
Բացահայտիչ ունեցող գերադաս անդամը կոչվում է բացահայտյալ ։ Բացահայտյալի ու բացահայտչի միջև եղած արտասանական դադարը բավականին ակնհայտ է և գրավոր խոսքում արտահայտվում է կետադրական նշանով (սովորաբար՝ բութով)։
- Բացահայտիչը լինում է երեք տեսակ՝ բուն բացահայտիչ, մասնական բացահայտիչ և մասնավորող-պարագայական բացահայտիչ։
- Բուն բացահայտիչը բացահայտյալի ցույց տված առարկան կամ անձն անվանում է այլ բառով կամ բառակապակցությամբ` ավելի հստակեցնելով, պարզաբանելով բացահայտյալի էությունը, ավելի ընդարձակ տեղեկություն տալով նրա մասին։ Օրինակ`
Աբու-Լալա Մահարին` հռչակավոր բանաստեղծը Բաղդադի, Տասնյակ տարիներ ապրեց խալիֆաների հոյակապ աշխարհում։
Բուն բացահայտիչը բացահայտյալից տրոհվում է բութով, նախադասության մյուս անդամներից՝ ստորակետով (ստորակետ չի դրվում, երբ բացահայտիչը դրված է սեռական հոլովով կամ բացահայտչին անմիջապես հաջորդում է կապ։ - Մասնական բացահայտիչն իր գերադաս անդամին բացահայտում է միայն մասնակիորեն, ու նրա հետ կապակցվում է որպես , իբրև կապերի միջոցով։ Բացահայտյալից անջատվում է բութով։
Արամը՝ որպես մեր դասարանի լավագույն սովորող, պարգևատրվեց: - Մասնավորող-պարագայական բացահայտիչը հստակեցնում, որոշակիացնում է գործողության կատարման տեղը կամ ժամանակը։ Մասնավորող բացահայտիչը նույնպես տրոհվում է բութով ու ստորակետով։
Անտառի դիմաց՝ կանաչ բացատում, արածում էր եղնիկը:
Առավոտյան՝ ժամը իննին, եկեղեցու զանգերը հնչեցին:
Գործնական աշխատանք։
1.նախադասության ո՞ր բառին կարող ես` բնութագրող, նկարագրող բառեր կամ բառակապակցություններ ավելացրո՛ւ: Ի՞նչ հարցի են պատասխանում ավելացված լրացումները: Փորձի՛ր բացատրել, թե դրանք ինչո՞ւ են կոչվում որոշիչ:
Օրինակ` Քաղաքում մարդիկ էին ապրում:- Մեծ ու քաոսային քաղաքում բարձրահասակ ու կարճահասակ, գեր ու նիհար, կենսասեր, միայն ապրելով ու ստեղծելով երջանիկ մարդիկ էին ապրում:
Աֆրիկայի ափերին ջայլամներն են հսկում հոտերին:
Հեռավոր Աֆրիկայի, գեղեցիկ ափերին, գունավոր ջայլամներն են հսկում հոտերին։
Աշխարհի համարյա բոլոր ժողովուրդները պատմում են ջրհեղեղի մասին:
Աշխարհի համարյա բոլոր, ազգերի բարձրահասակ և ցածրահասակ ժողովուրդները պատմում և կիսվում են, վտանգավոր ջրհեղեղի մասին։
Այդ ճամփորդության պատմությունը բարդ ու խճճված էր, մանավանդ երբ ինքն էր պատմում:
Այդ չափազանց հետաքրքիր ճամփորդության պատմությունը բարդ ու խճճված էր բավականին, մանավանդ երբ ինքն էր պատմում այն։
Այդ կետում դրված թուղթը կայրվի:
Տան մեջտեղի կետում դրված բարակ թուղթը, կայրվի։
Սառույցի կտորն իր շուրջը ցուրտ է տարածում:
Չհալվող սառույցի մեծ կտորն իր շուրջը, ցուրտ էր պահանջում։
Հզոր լամպի ճառագայթներն անդրադառնում էին հայելուց։
Հզոր լամպի, ուժեղ ճառագայթներն էին փայլող հայլուց
2.Տրված նախադասությունները բարդեցրո՛ւ՝ ընդգծված գոյականներին ավելացնելով տրված հարցերին պատասխանող որոշիչ երկրորդական նախադասություններ:
Օրինակ` Հայացքը սահում է այն առարկաների վրայից (ո՞ր)- Հայացքը սահում է այն առարկաների վրայից, որոնք փոքրիկն անկանոն շաղ էր տվել սենյակում: Ձկնորսի ցանցը մի այնպիսի ձկնիկ ընկավ: (ինչպիսի՞) Նայում էր ծովի ալիքներին: (ո՞ր) Նավից ապշահար հետևում էին հնդկացիներին: (ո՞ր) Ճիշտ էր այն պատասխանը: (ո՞ր) Չհամոզեց այն բացատրությունը: (ո՞ր) 288. Նախադասությունն ընդարձակի՛ր՝ ավելացնելով բառեր կամ բառակապակցություններ, որոնք ցույց տան, թե ո՞ւմ կամ ինչի՞ն է պատկանում (վերաբերում) ենթական: Ի՞նչ հարցի են պատասխանում ավելացված լրացումները: Ի՞նչ անուն կտաս դրանց:
3.Տրված նախադասություններն ընդարձակի՛ր՝ ավելացնելով տրված հարցերին պատասխանող բառեր կամ բառակապակցություններ:
Կարդալուց հետո կհասկանաք: (ի՞նչը) Արդեն որոշել եմ: (ի՞նչ) Բռնակալները սպանում են: (ո՞ւմ) Նավաստին փնտրում էր: (ո՞ւմ) Արդեն շատ հեռու եք: (ումի՞ց) Դեռ կլսեք նրանց մասին: (ո՞ւմ մասին)
4. Տրված հարցերին պատասխանող նախադասություններ ավելացնելով՝ պարզ նախադասությունները դարձրո՛ւ բարդ (որպեսզի ավելացրածդ նախադասությունը կապվի, կարող ես անհրաժեշտ բառ ավելացնել):
Կարդալուց հետո կհասկանաք: (ի՞նչ) Արդեն որոշել եմ: (ի՞նչ) Բռնակալները սպանում են: (ո՞ւմ) Նավաստին փնտրում էր: (ո՞ւմ) Արդեն շատ հեռու եք: (ումի՞ց) Դեռ կլսեք նրանց մասին: (ո՞ւմ մասին)
Ռոզի Մովսիսյան 